αδίκημα

Πράξη ή παράλειψη αντίθετη με τους νομικούς κανόνες, που έχει ως αποτέλεσμα τη βλάβη ή την προσβολή ενός δημόσιου ή ιδιωτικού αγαθού (ζωή, τιμή, περιουσία κλπ. ατόμων, ακεραιότητα, παραβίαση μυστικών κλπ. της χώρας, ασφάλεια του κρατούντος πολιτικού και κοινωνικού συστήματος, πραγμάτων κοινής ωφέλειας κλπ.). (Νομ.)Το α. συνεπάγεται κυρώσεις ποινικές ή αστικές, κάτω από ορισμένη διαδικασία ανάλογα με το είδος του. Το α. διακρίνεται σε αστικό (αδικοπραξία) και ποινικό (έγκλημα). Η διάκριση αυτή είναι προϊόν των σύγχρονων αντιλήψεων και βασίζεται στη διάκριση των συνεπειών της υλικής ζημίας που προκαλούν τα α. με την ανάγκη αποκατάστασής της και την τιμωρία των δραστών ορισμένων αδικημάτων (των ποινικών) που εξυπηρετεί άλλους σκοπούς. Η έννοια του α. διαμορφώνεται βασικά από την ηθική αξιολόγηση της συμπεριφοράς των ατόμων. Για την τελική όμως κρυστάλλωση των α. στα πλαίσια του νομικού συστήματος, κυρίαρχο ρόλο παίζει η κοινωνική σκοπιμότητα και η ανάγκη εξισορρόπησης των αντικρουόμενων συμφερόντων (για το αστικό σύστημα δικαίου). Υποκείμενο του α. μπορεί να είναι πρόσωπο με τις γενικές ιδιότητες του ατόμου που έχει σύμφωνα με τον νόμο την ανάλογη νομική ικανότητα και υπευθυνότητα (π.χ. ανθρωποκτονία, κλοπή, περιουσιακή φθορά), ή πρόσωπο με ειδική ευθύνη ή αρμοδιότητα (π.χ. δημόσιος υπάλληλος, γιατρός, οδηγός αυτοκινήτου, έμπορος, για περιστατικά που έχουν σχέση με αυτή την ειδική δραστηριότητά τους, όπως απιστία ή κατάχρηση εξουσίας υπαλλήλου, ανθρωποκτονία από αμέλεια γιατρού ή οδηγού αυτοκινήτου, αγορανομικές παραβάσεις εμπόρων). Αντικείμενο α. μπορεί να είναι το κοινωνικό σύνολο (π.χ. διατάραξη της κοινής ειρήνης, προδοσία), ειδικότεροι κοινωνικοί θεσμοί, όπως το πολιτικό ή πολιτειακό σύστημα, η θρησκεία ή φορείς εξουσίας, όπως οι ειδικότερες δημόσιες υπηρεσίες ή τα μεμονωμένα άτομα (σωματικές βλάβες, εξύβριση, απάτη, υπεξαίρεση κλπ.). Η ευθύνη από α. μπορεί να είναι αντικειμενική, όταν αρκεί μια παράβαση νόμου τυπικά (αγορανομικά α., υγειονομικοί κανονισμοί κλπ.) ή υποκειμενική, όταν προσαπαιτείται το στοιχείο της υπαιτιότητας, δηλαδή πρόθεση ή αμέλεια του δράστη κατά περίπτωση. Ο χαρακτηρισμός μιας πράξης ως α., είτε ποινικό (με τον καθορισμό της επιβλητέας ποινής) είτε αστικό (με τον προσδιορισμό των προϋποθέσεων για την αποζημίωση), στα σύγχρονα νομοκρατούμενα πολιτεύματα, αποτελεί προνόμιο του κράτους. Το ίδιο και οι διαδικασίες επιβολής ποινών και αποκατάστασης ζημιών. αστικό α. Πρόκειται για την πράξη ή παράλειψη που έρχεται σε αντίθεση με τον νόμο και έχει ως αποτέλεσμα τη ζημία τρίτου. Στο ρωμαϊκό δίκαιο, υπήρχε ειδική απαρίθμηση των αστικών α. με τα στοιχεία και τις συνέπειές τους. Για τη στοιχειοθέτηση του α. απαιτείται να υπάρχει μια οποιαδήποτε πράξη αντίθετη στον νόμο (παράνομη), ζημία τρίτου και συνάφεια ανάμεσα στην πράξη και τη ζημία. Πρόσθετα, απαιτείται και υπαιτιότητα του δράστη, ο οποίος για να ευθύνεται πρέπει να έχει και ικανότητα καταλογισμού, δηλαδή συνείδηση των όσων πράττει. Πρόσκαιρη ανικανότητα (π.χ. μέθη) συνήθως απαλλάσσει. Ο Αστικός Κώδικας εκτός από τη γενική αυτή ρύθμιση αναφέρεται και ειδικά σε περιπτώσεις α., όπως οι δυσφημιστικές διαδόσεις, η προσβολή της τιμής γυναίκας, η παράνομη αφαίρεση πράγματος κλπ. Από την άποψη του διεθνούς δικαίου, η αδικοπραξία υπάγεται στο δίκαιο της πολιτείας όπου διαπράχθηκε. Στις περιπτώσεις των αδικοπραξιών από δημόσιους υπαλλήλους (πλην των δικαστών), απέναντι στους πολίτες κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, για την αποκατάσταση της ζημίας, μαζί με αυτούς, ευθύνεται και το κράτος. ποινικό α.Η παραβίαση του ποινικού νόμου που επιδέχεται ποινική τιμωρία. Συνίσταται στη βλάβη ενός αξιόλογου κοινωνικού συμφέροντος που προστατεύεται από τη νομική τάξη, με την απειλή μιας ποινικής κύρωσης. Αυτή η βλάβη μπορεί να εμφανιστεί ως πραγματική ζημιά ή ως απλή έκθεση σε κίνδυνο του προστατευομένου συμφέροντος. Γι’ αυτό γίνεται λόγος είτε για α. ζημίας είτε για α. διακινδύνευσης. Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για μια συμπεριφορά αντινομική και συνεπώς για ένα άδικο γεγονός που διακρίνεται από κάθε άλλο γεγονός από το ότι προβλέπεται από τον ποινικό νόμο και τιμωρείται με μια ιδιαίτερη κύρωση, αποκαλούμενη ποινή. Ουσιώδεις χαρακτήρες του ποινικού α. είναι η τυπικότητα, το άδικο και η επιβολή ποινής. Με την τυπικότητα δηλώνεται ότι είναι ποινικό α. η πράξη που έχει προβλεφθεί από έναν ποινικό κανόνα με τη βοήθεια της περιγραφής των συστατικών του στοιχείων (νομοθετικός ορισμός). Με αυτή την περιγραφή κατασκευάζεται μια σειρά νομοθετικών τύπων (ανθρωποκτονία, κλοπή, αρπαγή κλπ.) σε έναν από τους οποίους οφείλει ακριβώς να υπαχθεί το γεγονός, για να είναι τιμωρητέο. Κάθε φορά που η διαγωγή ενός ατόμου έχει προσλάβει τους χαρακτήρες που προβλέπονται από τον νόμο για τον καταλογισμό της, μπορούν να παρέμβουν ιδιαίτεροι όροι, οι οποίοι αποκλείουν τον άδικο χαρακτήρα και εμποδίζουν συνεπώς να προκύψει ποινικό α. Υπό αυτή την έννοια επιβεβαιώνεται ότι η πράξη πρέπει να ενέχει όχι μόνο το στοιχείο της τυπικότητας, αλλά και του άδικου. Αιτίες που αποκλείουν το άδικο (ή αντινομικότητα) είναι η συγκατάθεση του δικαιούχου (δηλαδή του φορέα του προστατευομένου συμφέροντος) υπό τον όρο ότι αυτός έχει την ικανότητα να δώσει τη συγκατάθεσή του και ότι το συμφέρον μπορεί να είναι διαθέσιμο υπό νομική άποψη, η ενάσκηση ενός δικαιώματος, η πλήρωση μιας υποχρέωσης, η νόμιμη άμυνα, η νόμιμη χρήση των όπλων, η κατάσταση ανάγκης. Η ταξινόμηση και ιεράρχηση των αξιόποινων πράξεων δεν είναι ομοιόμορφη σε όλες τις νομοθεσίες, επηρεάζεται δε πολλές φορές όχι μόνο από ουσιαστικούς λόγους, σχετικούς με τη διαφορετική σημασία που αποδίδεται κατά τόπο και χρόνο στη βαρύτητα κάθε ποινικού α., αλλά και από διαφορές σε ό,τι αφορά τα επιστημονικά κριτήρια της ταξινόμησης. Σε ορισμένες νομοθεσίες γίνεται διμερής διάκριση των ποινικών α. σε εγκλήματα και παραβάσεις, ενώ αντίθετα στην Ελλάδα είχε επιβληθεί σύμφωνα με τις ταξινομήσεις του Π.Κ. του 1835 (γαλλικό και γερμανικό δίκαιο) η τριμερής διάκριση σε κακουργήματα, πλημμελήματα και πταίσματα, σύμφωνα με το αν τιμωρούνται με εγκληματική ποινή, επανορθωτική ποινή ή αστυνομική ποινή. Στα κτίρια που πάλαι ποτέ στέγαζαν τη «Σχολή Ευελπίδων» στην Αθήνα, παρελαύνουν καθημερινά εκατοντάδες άνθρωποι για υποθέσεις αδικημάτων.

* * *

το (Α ἀδίκημα) [ἀδικῶ]

1. πράξη που αντίκειται προς το δίκαιο, εκούσια και σκόπιμη αδικοπραξία

νεοελλ.

1. παράβαση νόμου, αξιόποινη πράξη

2. πρόκληση βλάβης ή ζημίας

αρχ.

1. άδικη κρίση

2. πρόκληση ζημίας σε κάποιον

3. ό,τι αποκτήθηκε με αδικία.